Figure 29:

                     P. G. W. Glare (ed): Oxford Latin Dictionary. Oxford: Clarendon Press 1982

 

for more see:

Thesaurus Linguae Latinae. 1900-2002 (to pub)

 

see also:

Charlton T. Lewis, Charles Short: A Latin Dictionary. 1879

http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059

 

German translations by Karl Ernst Georges see:

http://www.zeno.org/Georges-1913/K/Georges-1913-01-2540

 

 

exemplar ~āris, n. [EXEMPLVM+-AR] FORMS: ~are (=~ar) LUCR.2.124.

 

1 That which serves to exemplify, a typical instance, example, illustration.

b (concr.) a specimen.

rerum magnarum parua potest res ~are dare LUCR.2.124; quid sapientia possit utile proposuit nobis ~ar Vlixen HOR. Ep.1.2.18; ~ar .. ab artificibus plumbariis possumus accipereVlTR.8.6.11; SEN.Nat.2.5.2; TAC.Ann.12.37.

b antiquitatis ~ar .. luto tectum VITR.2.1.5; falsi denarii .. ~ar. PLIN.Nat.33.132; praeterire tot operum ~aria HYG.GR.agrim.p.140.

 

2 An example (for imitation), pattern, model.

b an original pattern, archetype; a Platonic ‚idea'; the 'original' of a work of art.

c a sketch, study (for a finished work).

sine ullo certo ~ari formaque rei publicae CIC.Rep.2.22; ~ia Graeca nocturna uersate manu HOR.Ars 268; ad ~ar orationis suae uiuere SEN.Dial.7.19.3; posce ~ar honesti LUC.9.563; TAC.Ann.15.23;

- (applied to persons) senator .. ornamentum iudiciorum, ~ar antiquae religionis CIC.Caec.28; nec quod te imitari uelit ~ar extra te quaerit SEN.Cla.1.1.6. (cf.) (Vitellius) ~ar apud posteros adulatorii dedecoris habetur TAC.Ann.6.32.

b SEN.Nat.1.6.3; negas cometen stellam esse, quia forma eius non respondeat ad ~ar 7.27.4; est .. oratio actionis ~ar PLIN.Ep.1.20.9;

 - CIC.Tim.4; eorum quae natura fiunt ~ar aeternum SEN.Ep.58.19; APUL.Pl.1.6;

 - torsit et ad ~ar eius pinxit Promethea SEN.Con.10.5; sunt qui Venerem anadyomenen ab illo pictam ~ari putent PLIN.Nat.35.87.

c quo facilius ~ibus pictis quam uelit operis speciem deformare ualeat VITR.1.1.4; ~ar e gypso factum (i.e. for a winebowl) PLIN.Nat.35.156.

 

3 A copy, reproduction.

b a transcript, copy (of a book, document, etc.).

uerum .. amicum qui intuetur, tamquam ~ar aliquod intuetur sui CIC.Amic.23; PLIN.Nat.33.157; huius tabulae ~ar .. emit 35.125.

b urgebar ab eo ad quem misi (librum), et non habebam ~ar CIC.Att.4.5.1; ~ar testamenti uissit afferrl PETR.71.4; In quibusdam ~aribus diuersi numeri reperiuntur PLIN.Nat.6.62; librum .. in ~aria mille transcriptum PLIN.Ep.4.7.2; SUET.Ves.6.4; in ~aribus fidelissimis GEL.12.10.6.

 

exemplāris ~is ~e, a. [EXEMPLVM+-ARIS]

(in quots., masc. as sb.) A copy, transcript.

~is omnium litterarum .. recitauit TAC.Hist.4.25; ~es eorum excerptorum nullos feci FRO.Aur.2.p.158(107N).

 

exemplārium ~iī, n. [next+-ARIVM]

A copy, transcript.

binae tabulae testamenti .. ~ii causa scriptae PROC.dig.31.47; si in duobus ~iis scriptum sit testamentum ULP.dig.29.3.10.

 

exemplum ~ī, n. [< *ex-em-lom, cf. EXIMO, EXIMVS] ORTHOG.: exs- CIL 6.32323, etc.; exss- 11.3614.20.

 

1 A (concrete) example, sample, specimen.

b a specimen of conduct, etc.

aceruos se dicunt tritici babere, eorum ~um pugno non habent, quod ostendant Rhet.Her.4.9; sunt et alia ingenii eius (sc. a painter) ~a PLIN.Nat.35.74;

 - (of persons) unum aliquem .. ex barbatis illis, ~um imperi ueteris CIC.Sest.19; Lentulus .. diuitiarum maximum ~um SEN.Ben.2.27.1; qui nulla ~a beati pauperis esse putat JUV.14.120.

b ~um pessumum pessum date PL.Rud.617; haec superioris aetatis ~a explata .. Gracchorum casibus CAES.Civ.1.7.5; lacus Trasumennus et Cannae tristia ad recordationem ~a LIV.24.8.20; BONORVM EXEMP<LORVM> ERGA ME CIL 12.1898.

 

2 A typical example, instance (adduced for the purpose of illustration, comparison, etc.) ; ~i causa, gratia, loco, for, or by way of, example.

b (used to prove or support an argument).

c (pl., as the title of a literary work)

ubi ~a conferentur meretricum aliarum PL.Poen.298; quanta libido .. sit hominum adulescentium, unum ~um uobis ostendam GRACCH.orat.46; quae ~a docendi causa dicuntur VAR.L.6.62;CIC.Rep.2.66;VITR.9.pr.3; libentius .. recentibus quarr remotis .. ~ris utor TAC.Dial.8.1;

 - (pred. dat.) carent amicitia per se .. expetita nec ipsi sibi ~o sunt, haec uis amicitiae .. qualis .. sit CIC.Amic.80; sicut paruula

 - nam ~o est - magni formica laboris HOR.S.1.1.33; LIV. 4.57.6;

 - ut certum quiddam .. ~i causa ponamus CIC.Inv.1.66; nihil .. prohibet fictam (legem) ~i loco ponere 2.118; Off.3.50; eorum qui .. dissedere unam discordiam ponemus ~i gratia PLIN.Nat.17.70; QUINT.Inst.9.2.56.

b .. morientes illo .. ~o confirmat CIC.Div.1.64; haec ~a secuti esse apibus partem diuinae mentis .. dixere VERG.G.4.219; quibus ~is .. manifestum est PLIN.Nat.14.70;

 - (rhet.) ~um est, quod rem .. casu alicuius hominis aut negotii confirmat aut infirmat CIC.Inv.1.49; QUINT.Inst.5.11.1.

c PLIN.Nat.pr.24; Nepos in libro ~'orum quinto GEL.6(7).18.11.

 

3 A warning example, deterrent.

b an exemplary punishment.

~a edepol faciam ego in te PL.Mos.1116; TER.Eu.1022; in quos aliquid ~i populus Romanus statui putat oportere CIC.Ver.3.210; reliquis ciuitatibus huius urbis ~o inferre terrorem CAES.Civ.3.80.6; Byblis in ~o est ut ament concessa puellae OV.Met.9.454; conuenit .. sub ~o praemonere quid debeas fugere PLIN.Ep.2.6.6; ULP.dig.27.g.q; (w. inf.) ~um non umquam fidere laetis .. palmas uinxere catena SIL.17.141.

b ut ne uiderem .. quae futura ~a dicunt in illum indigna TER.Eu.946; in eos omnia ~a cruciatusque edere CAES.Gal.1.31.12; meritum .. nouissima ~a Mithridaten TAC.Ann.12.20; GEL.7(6).14.4.

 

4 A parallel, something comparable or analogous.

eam rem uolutaui .. hominem quoiius rei .. similem esse arbitrarer .. id repperi iam exemplum PL.Mos.90; TER.Eu.1027; nullum est ~um cui malimus adsimulare rem publicam CIC.Rep.1.34; Homeri .. ingenium, sine ~o maximum VELL.1.5.1; SEN.Dial.9.2.1.

 

5 A case taken as an example, precedent.

~um statuite in me TER.Hau.51; ClC.Vat.36; plus .. ~o quam peccato nocent Leg.3.32; nouom illud ~um ab dignis .. ad indignos ..t ransfertur SAL.Cat.51.27; HOR.S.2.3.103: rem mali ~i esse imperatores legi ab exercitibus LIV.26.2.2; OV.Fast.6.759; adiecere qui missi erant ~um suum TAC.Hist.4.59; quod hodie ~is tuemur inter ~a erit Ann.11.24;

 - (abl.) cum eos nouo ~o uniuersos arcesserent CIC.Ver.53; se ~o fecisse quod fecisset 2.102; TAC.Ann.12.5; (cf.) ~o .. pessimum est feminino uocabulo etiam masculos contineri POMPON.dig.31.45.

 

6 An example (for imitation), pattern, model;

~o, according to the example, an the model (of) ; (esp. leg.) an the analogy (of).

b (applied to persons as objects of imitation).

quid .. tam mirumst de te si ~um capit? TER.An.651; ut uirtutis a nostris, sic doctrinae sunt ab illis ~a petenda CIC.deOrat.3.137; Fin.4.5; ducis ~um .. seeuti VERG.A.11.758; uir ~i recti domi militiaeque LIV.3.44.2; uenit in ~um furor hic OV.Fast.4.243; STAT.Silv.5.2.31; hic (sc. Homerus) .. omnibus eloquentiae partibus ~um .. dedit QUINT.Inst.10.1.46; TAC.Ann.1.78; CVRATORI MAXIMI ~I CIL 14.3610;

 - summorum uirorum ~o inimicitias rei publicae causa deponere CIC.Prov.47; dictatorem dicendum ~o maiorum nostrorum LIV.24.8.17;

 - solent .. praetores .. curatorem ei (sc. prodigo) dare ~o furlosi ULP.dig.27.10.1; 33.7.12.13.

b magnum ~um continentiae TER.An.92; nos .. ameris ~um .. simus uterque TIB.1.6.86; cum ipsi se homines in regis uelut unici ~i mores formarent LIV.1.21.2; OV.Tr.4.3.72; fessus . .senecta ~um non miles erat LUC.3.730.

 

7 (in abl., or in other phrs.) Style, manner, mode.

ni ego illam ~in plurumis .. amo PL.Bac.505; di deaeque omnes me pessumls ~is interficiant Mos.192; eodem .. ~o .. totam urbem .. circummuniri posse CAES.Civ.2.16.2; LIV.31.12.3; nunc huc, nunc illuc ~o nubis aquosae fertur (Perseus) OV.Met.4.622; quo ~o postea .. etiam squalentibus locis coeptus est inueniri (sal) PLIN.Nat.31.78; TAC.Ann.3.56;

 - (in other cases) ad hoc ~um .. respondeo PL.Rud.603; cetera huius ~i dona sunto CIC.Leg.2.45; SEN.Con.10.4.10.

 

8 a An archetype, pattern (for a work of art, structure, etc.).

b the substance or tenor (of a letter, document).

a aedes probant, sibi quisque inde ~um expetunt PL.Mos.103; ut mutum in simulacrum ex animali ~o ueritas transferatur CIC.Inv.2.2; siquidem factus est (mundus) ad ~um Tim.12; LUCR.5.181; hic (i.e. a painter) dominam ~o ponat in arte meam PROP.2.3.42; VITR.10.1.4; SEN.Con.10.5.9; superposuit .. turrem in ~um Alexandrini Phari SUET.Cl.20.3; APUL.Pl.1.6.

b de quo .. tu mihi antea scripseras bis quidem eodem ~o CIC.Fam.9.16.1; litteras ad senatum .. quo ~o miseram, infra tibi perscripsi VAT.Fam.5.9.1; testamentum duplex .. fecerat, alterum sua alterum liberti manu sed eodem ~o SUET.Tib.76;

 - (foll. by quot. or sim.) litteras hoc ~o dedi: 'Cicero Dolabellae cos. suo' CIC. Att.15.14.1; SUET.Cal.55.1.

 

9 a A copy, reproduction.

b a copy (of a document, etc.), transcript.

a hic quoque ~um reliquit eiius (sc. imaginis) PL.Ps.651; statuas deorum, ~a earum facierum .. domi pro supellectile statuere CATO.orat.224; MAN.4.895; in huius facie illum amissum contemplor, ~um oris imaginor FRO.Aur.2.p.228 (234N).

b miseram ad te viiii K. ~um epistulae Balbi ad me et Caesaris ad eum CIC.Att.9.14.1; ~um testamenti. 13.46.5; deuotionis .. ~um in pila lapidea incisum NEP.Alc.4.5; pluribus ~is scripta fuisse reor OV.Tr.1.7.24; ULP.dig.29.3.12; ~VM LEGIS HADRIANAE CIL 8.26416.